تصویربرداری مقطعی برای ارزیابی چرخش گلنوئید و ارزیابی وجود و میزان از دست رفتن ذخیره استخوان گلنوئید و نقایص کانونی استخوان گلنوئید مفید است. کمبود جرم استخوان گلنوئید، فعالیتهای طبیعی شانه را تغییر می دهد و در نتیجه باعث بی ثباتی قدامی شانه و دررفتگی های مکرر می شود.
Glenoid version angle با استفاده از روش های مختلف اندازه گیری می شود. معمولاً روی تصویر دوبعدی CT یا MR از مفصل شانه در صفحه عرضی (آگزیال) انجام می گردد. ما در اینجا “روش فریدمن” (Friedman method) را توضیح می دهیم:
ابتدا یک برش آگزیال که هم تنه استخوان کتف (Scapula) را در بلندترین حالت خود و هم مفصل گلنوهومرال را نشان می دهد انتخاب نمایید. خطی از نوک مدیال اسکاپولا به مرکز مفصل رسم کنید. این خط را خط فریدمن می نامند. حال خط دیگری را در محل مفصل بر خط فریدمن عمود کنید. این خط دوم را خط “چرخش خنثی گلنوئید” (line of neutral glenoid version) می گویند. یک خط سوم از لبه قدامی و خلفی گلنوئید بگذرانید. زاویه ای که این خط اخیر با خط چرخش خنثی گلنوئید ساخته است میزان چرخش گلنوئید را نشان می دهد.
Anteversion
اگر لبه قدامی گلنوئید در سمت داخلی (مدیال) خط خنثی واقع شود “آنته ورژن” یا چرخش قدامی رخ داده است.
Retroversion
اگر لبه خلفی گلنوئید در سمت مدیال خط خنثی واقع شود “رتروورژن” یا چرخش خلفی روی داده است.
محدوده نرمال معمولا از صفر تا ۴+ (آنته ورژن) یا ۴- (رتروورژن) در نظر گرفته می شود. البته برای رتروورژن تا ۷- درجه نیز نرمال اعلام شده است.
روش فریدمن روش مرسوم است اما محققان بر روشهای دیگری همچون glenoid vault method نیز کار پژوهشی انجام داده اند.
جراحان هنگام برنامه ریزی برای آرتروپلاستی شانه، اغلب کاهش توده استخوانی گلنوئید را به عنوان یک یافته مهم در نظر می گیرند، زیرا این امر تصمیم گیری در مورد میزان اصلاح گلنوئید جهت دستیابی به چرخش خنثای ایمپلنت شانه را تحت تأثیر قرار می دهد.
برای محاسبه میزان زوال توده استخوانی مانند اندازهگیری Glenoid version (رجوع به بخش فوقانی) از یک تصویر آگزیال سی تی یا ام آر آی می توانید استفاده کنید. خط فریدمن (محور طولی اسکاپولا) را رسم کنید. خط عمود یا همان Paleoglenoid line را به گونه ای رسم کنید که از خارجی ترین لبه گلنوئید بگذرد. حال در سه نقطه زوال جرم استخوانی را محاسبه کنید:
نقاط اول و دوم را ۵ میلیمتر از لبه های قدامی و خلفی گلنوئید به سمت مرکز مفصل در نظر بگیرید تا استئوفیتهای موجود باعث اشتباه در اندازهگیری نشود. نقطه سوم درست در مرکز گلنوئید روی خط فریدمن تعیین کنید. فاصله هر سه نقطه تا خط عمود (Paleoglenoid line) را اندازه بگیرید.
آنته ورژن/رتروورژن فمورال (پیشگرد/پسگرد استخوان ران) به زاویه-گیری گردن فمور در هیپ نسبت به کندیل های فمور در سطح زانو اشاره دارد. در بیشتر موارد، گردن فمور در مقایسه با کندیل های فمور به سمت جلو چرخش دارد (آنته ورژن). در مورد جهت گیری خلفی، اصطلاح “رتروورژن” به کار می رود. در واقع این زاویه گیری به خاطر چرخش ذاتی استخوان ران در طول تنه خود از بالا تا زانو ایجاد می گردد. در اکثر موارد بخاطر این چرخش تنه، گردن ران نسبت به کندیلهای ران (در صفحه کرونال) جلوتر واقع می شود که اصطلاح Anteversion بکار می رود، اما اگر گردن ران نسبت به کدیلها عقبتر قرار بگیرد واژه Retroversion استفاده می شود.
آنته ورژن فمورال در هنگام تولد ۳۰-۴۰ درجه است اما در ۵ سالگی ۲۶ درجه، در ۹ سالگی به ۲۱ درجه و در بالغین به ۸-۱۴ درجه کاهش می یابد. اگر میزان آنته ورژن از حد نرمال بیشتر باشد فرد هنگام قدم برداشتن انگشتان پا را به سمت مدیال منحرف می کند (Toeing-in gait) و برعکس اگر کمتر از نرمال باشد انگشتان را به سمت خارج منحرف می کند (Toeing-out gait). در کودکان بالای ۳ سال سن آنته ورژن فمورال شایعترین علت Toeing-in gait است.
سنجش
آنته ورژن فمورال را می توان با اندازه گیری زاویه ایجاد شده بین محور بلند گردن فمور و خط موازی با قسمت پشتی کندیل های ران تعیین کرد. این خط اخیر را Posterior condylar axis (PCA) می نامند و در تصاویر آگزیال سی تی یا ام آر آی قابل ترسیم است. بنابراین لازم است از ناحیه هیپ و زانو برشهای آگزیال تهیه گردد و ابتدا بهتر است با استفاده از MIP محور طولی گردن ران را در بلندترین شکل خود بازسازی نمود. سپس با ابزار Angle زاویۀ گردن ران (FNA: Femural neck angle) را با خط افق تعیین کنید. برای سمت دیگر نیز به همین منوال عمل کنید. حال روی تصاویر آگزیال MIPشدۀ کندیلهای ران نیز با ابزار Angle زاویۀ PCA را با خط افق مشخص کنید. اکنون ببینید کندیلهای ران به مدیال چرخیده اند یا لترال. به عبارت دیگر Internally rotated هستند یا Externally rotated. اگر چرخش داخلی دارند FNA را با PCA جمع کنید و اگر چرخش خارجی دارند PCA را از FNA کم کنید. به تصاویر زیر نگاه نمایید:
Internally-rotated condyles
در این مورد میزان آنته ورژن = ۳۰ +۲۰ = ۵۰ درجه
چرخش خارجی کندیلهای ران
ناهنجاری یا ناپایداری ارتباط پاتلوفمورال یک سندرم بالینی شایع با عوامل مسبّب یا مستعد کننده متعدد است. یکی از معیارهای رایج، محاسبه میزان انحراف عرضی بین توبرکل تیبیا (TT) و شیار تروکلئر (TG) یا “فاصله TT-TG” است. این سنجش را می توان با مدالیته سی تی اسکن یا ام آر آی انجام داد. ابتدا تصاویر آگزیالی را که از عمیقترین شیار تروکلیر و برجستگی تیبیا می گذرد همپوش (Superimpose) نمایید. خطی که کندیلهای خلفی ران را به هم متصل می کند رسم نمایید. سپس خطوط زیر را عمود بر این خط رسم کنید:
الف- خطی که از برجستگی تیبیا می گذرد (TT)
ب- خطی که از عمیقترین بخش شیار تروکلیر می گذرد (TG)
حال فاصله این دو خط را اندازهگیری نمایید (TT-TG distance).
تفسیر نتایج با استفاده از سی تی اسکن:
- normal: <15 mm
- borderline: 15-20 mm
- abnormal: >20 mm
در مدالیته ام آر آی این مقادیر اندکی کمتر است.
اندازهگیری TT-TG Distance