چه کسی تزریق کند؟
رادیولوژیست، تکنولوژیست، پرستار؟
وابسته به سیاست درون‌بخشی است، اما چند نکته را باید در نظر داشت: تزریق هر دارویی به بیمار باید در حضور پزشک رادیولوژیست و توسط فردی که آموزش لازم در زمینه تزریقات را دیده باشد و کفایت استاندارد را در تبحر حرفه‌ای کسب کرده باشد انجام پذیرد. این فرد باید به دارویی که تزریق می‌کند و نحوه اثر آن در بدن آشنایی کافی داشته باشد و عوارض احتمالی آن را بداند.
عمل تزریق براساس اعلامیه ACR:
کالج رادیولوژی آمریکا (ACR) تأیید می کند که تزریق مواد کنتراست و داروها در سطح تشخیصی توسط تکنولوژیستها و پرستاران رادیولوژی دارای گواهینامه، تحت نظر رادیولوژیست و دستورات وی انجام شود. رادیولوژیست مذکور باید شخصا حضور داشته و فورا در دسترس باشد.
روش تزریق
دستی یا انژکتور برقی (Power injector)؟
انتخاب روش تزریق به حجم محلول، دسترسی عروقی، مشکلات بالینی و نوع آزمون وابسته است. مثلا در آزمونهای سی‌تی اسکن از تنه تزریق بولوسی (یکباره) بر قطره‌ای (drip infusion) برتری دارد. از اختلاط طولانی مدت خون و ماده حاجب در سرنگ و کاتتر پرهیز شود.
قاعده کلی: اختلاط ماده حاجب و سایر داروها ممنوع است. در آنژیوگرافی جهت کاهش خطر لخته هپارین با ماده کنتراست مخلوط می‌گردد.
مواد مورد نیاز برای انجام عمل تزریق درون‌وریدی:
- نوار یا روبان کشدار برای بستن و بندآوردن جریان سیاهرگی
- لوله‌ها (کاتترها)ی تزریق
- دستکش یکبارمصرف
- پد ضدعفونی‌کننده (آنتی‌سپتیک) مانند پنبه الکلی یا بتادینی
- محلولهای تزریقی مانند دکستروز واتر یا نرمال سیلین در صورت نیاز
- نوارچسب
- آنژیوکت یا نیدل پروانه‌ای با کالیبر مناسب (آنژیوکت دارای کانولای پلاستیکی و استیلت فلزی نوک تیز است).
محل تزریق
- تزریق ماده حاجب در سیاهرگ محیطی
تزریق با انژکتور برقی فقط از راه کانولای پلاستیکی انعطافپذیر انجام شود نه نیدل فلزی. در آهنگ تزریق ۳مل‌بر‌ثانیه و بالاتر از آنژیوکت ۲۰-gauge یا قطورتر استفاده گردد. ترجیحا ورید آنتی‌کوبیتال یا یک ورید بزرگ ساعد برای تزریق سیاهرگی انتخاب می‌شود (شکل زیر).
در سیاهرگهای سطحی مچ یا دست آهنگ تزریق بیش از ۱٫۵مل/ثانیه خطرناک است و باید مراقب بود. محل تزریق (Venipuncture Site) از بابت موارد زیر باید به خوبی پایش گردد:
۱) جریان‌خون برگشتی (Backflow)
۲) آزمایش مسیر با سالین یا آب‌مقطر (Saline test flush)
۳) احساس درد، وجود قرمزی و ورم (Edematous, Erythematous, Tender)
۴) جلوگیری از نشت دارو یا ورود هوا به رگ (air-embolus & extravasation)
- تزریق ماده حاجب در سیاهرگ مرکزی
کاتتر در سیاهرگ زیرترقوه ای (Subclavian) و یا ژاگولار (Jugular) تثبیت می‌شود. قبل از تزریق ماده کنتراست بررسی موقعیت نوک کاتتر در اسکنوگرام (Scout) سی‌تی یا CXR لازم است. برای اطمینان از بازبودن مسیر، تست Venous backflow (جریان برگشتی سیاهرگ) را انجام دهید. گاهی به خاطر تماس نوک کاتتر با جداره رگ، برگشتی دیده نمی‌شود که در این صورت Saline flush test انجام شود. تزریق سالین بدون مقاومت باشد.
تزریق در سیاهرگهای مرکزی با استفاده از کاتترهای مخصوص به نام PICCs (مخفف peripherally inserted central catheters) انجام می شود. به درج Power injectable روی Hub که نشانه قابلیت تزریق با انژکتور برقی است دقت نمایید. حداکثر آهنگ تزریق و فشار تزریق نیز درج شده است (شکل زیر). 
مشکلات ناشی از تزریق ماده کنتراست
- آمبولی هوا
به طور بالقوه خطرناک و کشنده است اما بسیار به ندرت رخ می‌دهد. اغلب در تزریق دستی اتفاق می‌دهد.
تشخیص: در CT Scan بصورت حبابهای هوا یا سطح هوا-مایع در وریدهای درون-سینه‌ای، شریان ریوی و یا بطن راست و نیز سینوسهای وریدی درون-جمجمه‌ای تصویر می‌شود.
علایم بالینی: تنگی نفس، سرفه، خس‌خس سینه، درد قفسه، ادم ریوی، تاکی‌کاردیا و افت فشار خون، کاهش هوشیاری و تشنج (عروق مغزی)
درمان: اکسیژن‌درمانی و خواباندن بیمار روی پهلوی چپ
- نشت یا Extravasation:
علل وقوع:
- خارج‌شدن نوک سوزن یا کانولا از مجرای رگ
- نشت CM از محل ورود سوزن یا کانولا (Puncture site)
- پارگی جدار رگ (در عروق اسکلوروتیک)
ماگزیمم واکنشهای التهابی طی ۲۴ تا۴۸ ساعت روی می‌دهد.
نشانه‌ها: درد، قرمزی و ورم در ناحیه تزریق
ملاحظات در صورت وقوع نشت:
- بی‌کفایتی عروق
- نوع ماده کنتراست (یونی یا غیریونی)
- حجم داروی خارج شده از رگ و نفوذکرده به بافت اطراف
- محل تزریق (پشت دست، پشت پا، مچ پا)
مقابله با نشت:
- توقف فوری تزریق
- اطلاع دادن به پزشک مسؤل
- بالانگه‌داشتن محل تزریق نسبت به قلب
- کمپرس یخ (کم‌فشار، کوتاه مدت و متناوب): هربار کمتر از یک دقیقه
- کاهش درد و تورم
مشاوره با جراح جهت بکارگیری جراحی ترمیمی در:
- درد و تورم پیشرونده
- تخریب وسیع مویرگی
- تخریب اعصاب حسی و لمسی (paresthesia)، مورمور و خارش
- تاول و زخم پوستی و نکروز (در طی ۶ساعت پس از رخداد)
- سندرم Compartment (بدترین حالت)
سندرم کمپارتمان (Compartment syndrome):
به کنارهم قرارگیری ماهیچه، عصب و رگها در ساعد و ساق که با یک غشای محکم به نام فاسیا احاطه می‌شوند کمپارتمان گفته می‌شود شکل زیر. این فاسیا به راحتی منبسط نمی‌شود و حالت کشسانی ندارد. خروج ماده کنتراست از رگ به محوطه این فاسیا ساختارهای واقع در آن را تحت فشار قرار می‌دهد و موجب درد، تورم و فشار بر سیاهرگها می‌گردد. برای مطالعه بیشتر به اینجا مراجعه کنید.
فاکتورهای مخاطره در Extravasation:
موارد زیر احتمال بروز نشت را افزایش می دهند:
- عدم توانایی ایجاد ارتباط کافی در کهنسالان، خردسالان، بیماران روانی و بیماران دارای هوشیاری پایین و…
- گردش خون تغییریافته:
- آترواسکلوروز در عروق محیطی
- رگهای فرد دیابتی
- بیماری Raynaud’s (تلفظ: (ray-NOHZ))
- ترومبوز وریدی
- رادیوتراپی قبلی
- جراحی وسیع عروقی
- کانولا (آنژیوکت) ۲۴ساعت پیش
- سوراخهای چندگانه در عروق ناحیه تزریق (Multiple punctures)