- مسوولیت کارشناس رادیولوژی
- حساسیت به موادکنتراست
- ضریب مخاطره
- اپیدمیولوژی تزریق مواد کنتراست
مسوولیت کارشناس
- اخذ سابقه پزشکی و شرح حال بیمار
- آشنایی کامل با مواد کنتراست
- مکان تجهیزات و وسایل لازم در بخش را بداند.
- آشنایی با اقدامات اورژانسی:
- فراخوانی تیم احیا (کد ۹۹)
- آشنایی با داروهای ترالی اورژانس و کاربردهای آنها
- آشنایی با احیاء قلبی-ریوی (CPR)
حساسیت نسبت به مواد کنتراست
در حال حاضر راهی برای تست نداریم. احتمال رخداد حساسیت در افراد با سابقه آلرژی بیشتر است (مثلاً در مبتلایان به آسم). عدم واکنش نسبت به یک نوع ماده کنتراست، به معنای رخ ندادن حساسیت نسبت به مواد حاجب یددار از نوع دیگر نیست. واکنش ممکن است در ابتدای تزریق، مدت کوتاهی پس از آن یا حتی تا ۴۰ دقیقه بعد روی دهد. سابقه حساسیت در دفعات قبلی تزریق می تواند پیشگوی حساسیت در تزریق جدید باشد.
تفکیک عوارض (Side Effects) از واکنشها (Reactions):
عوارض، رویدادهای پس از تزریق دارو است که قابل پیشبینی است. مانند گرگرفتگی و احساس مزه فلز اما واکنشها رویدادهای غیرقابل پیشبینی اند.
ضریب مخاطره (Risk Factor)
بیانگر احتمال بروز واکنشهای حاد نسبت به مواد حاجب یددار است. فاکتورهای ریسک (ضریب مخاطره) برای جداسازی بیماران پرخطر بسیار مهم است. یک کارشناس حرفه ای باید قبل از اقدام به تزریق با بیمار مصاحبه نموده، تک تک فاکتورهای ریسک را بررسی نماید و نتیجه مصاحبه را برای تأیید یا رد آزمون در اختیار مسوول فنی (پزشک رادیولوژیست) قرار دهد.
* سابقه واکنش قبلی: (مهمترین ضریب مخاطره را دارد)، احتمال رخداد واکنشها در بیماری که قبلاً سابقه حساسیت به کنتراست را تجربه کرده است تقریبا ۱۱برابر کسی که دفعه اول واکنش نداشته است.
* آسم (Asthma): ضریب مخاطره در مبتلایان به آسم تقریباً ۸ برابر در تزریق HOCM و ۵ برابر در تزریق LOCM نسبت به افراد غیرآسمی است.
* بیمارانی که با Interleukin-2 درمان می‌شوند: اینترلوکینها از خانواده پروتئینهایی هستند که آنها را «سیتوکین» می‌خوانند. سلولهای سیستم ایمنی بدن برای ارتباط با یکدیگر مقدار کمی از اینترلوکینها را می‌سازند. انواع مختلف اینترلوکینها فعالیت سیستم ایمنی را تشدید یا تضعیف می‌کنند. «آلدسلوکین» نسخه مصنوعی اینترلوکین۲ است که در ایمونوتراپی برای مقابله با سلولهای سرطانی استفاده میشود. این دارو باعث میشود سیستم ایمنی فعالتر شود و سلولهای ایمنی اینترلوکینهای بیشتری تولید کند. از آن در درمان ملانومای پوستی و سرطان کلیه استفاده می‌گردد.
* داروهای بتابلاکر مثل پروپرانولول: سیستم سمپاتیک با واسطه‌هایی مانند اپی‌نفرین روی گیرنده‌های آلفا و بتا اثر میکند. این داروها گیرنده بتا را مختل می‌کنند. اگر واکنش رخ دهد، مصرف قبلی این داروها کار درمان را مشکل میکند. لیست داروهای بتا بلاکر :
– اسبوتولول
– آتنولول
– بتاکسولول
– بیزوپرولول
– اسمولول
– متوپرولول
– کارتلون
– پیندولول
– تیمولول
– پن‌بوتولول
– پروپرانولول
– سوتالول
– تیمولول
– الپرنولول
– نبیوولول
– بتوکسامین
– بوپیندولول
– اکسپرنولول
– سلیپرولول
– کارودیلول
– مدروکسالول
– بوسیندولول
* آلرژی: سابقه حساسیت به غذا، دارو یا مواد دیگر. نکات زیر را حتماً در نظر بگیرید:
- در مورد غذاهای دریایی (Seafoods)؛ حساسیت به پروتئین خاصی است به نام تروپومیوزین که در این غذاهاست نه نسبت به ید آنها. مطالعات نشان داده که از این جهت تفاوتی میان غذاهای دریایی و سایر غذاها نیست. پس نباید با گفتن «غذاهای دریایی» بیمار را سردرگم کرد.
- حساسیت به استفاده موضعی ید (مثل بتادین) و ید خوراکی نشانگر حساسیت به مواد کنتراست یددار نیست.
- تب یونجه (زکام بهاره) hay fever
- -اگزما eczema
- خطر بروز واکنش در افراد با سابقه حساسیت تقریباً ۲ برابر افرادی است که آلرژی ندارند.
* جنس: احتمال واکنشهای حاد در خانمها اندکی بیشتر است.
* نارسایی کلیوی (Renal insufficiency)
* مشکلات قلبی-عروقی
- نارسایی احتقانی قلب
- تنگی شدید آئورتی
- فشارخون بالای ریوی
- کاردیومیوپاتی
* اضطراب و نگرانی
* بیماریهای افزاینده پروتئین در خون مانند Multiple Myeloma: تزریق HOCM موجب رسوب پروتئین در توبولهای کلیه و نارسایی کلیه میشود.
* تومور خوشخیم آدرنال (Pheochromocytoma): افزایش Serum chatecholamine در پی تزریق HOCM که باعث تشدید علایم فئوکروموسایتوم می گردد. ترشحات آدرنال معروف به آدرنالین شامل: دوپامین، نوراپی‌نفرین و اپی‌نفرین است.
علایم فئوکروموسایتوم:
- سردرد
- عرق‌ریزی
- افزایش طپش قلب
- لرزش
- رنگ‌پریدگی
مواد کنتراست یددار باعث افزایش ترشح یکباره هورمونهای اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین از سلولهای توموری می‌گردد، درنتیجه بیمار دچار Hypertension میشود.
اپیدمیولوژی تزریق مواد کنتراست
از داروهاییست که بیشترین تجویز را دارد و در عین حال یکی از ایمنترین آنهاست. عوارض کشنده آنها نادر است (در هر دو دسته HOCM و LOCM)، نزدیک به ۰٫۹ در ۱۰۰۰۰۰ نفر (کمتر از ۰٫۰۰۱ درصد). پیشبینی دقیق وقوع عوارض ناممکن است. پس:
- داروها و تجهزات مورد نیاز دم دست حاضر باشند.
- کارکنان برای مراقبت و درمان آموزش دیده و ماهر باشند.
عوارض کنتراستهای یددار عمدتا به دنبال تزریق درون‌رگی آن رخ میدهد. گزارشهایی مبنی بر رخداد واکنشها پس از تزریق درون‌حفره‌ای (سیستوگرافی، پیلوگرافی رتروگراد، آرتروگرافی) و حتی مصرف خوراکی نیز وجود دارد.