آشنایی کلی با سی‎تی اسکن شکم و لگن

نکات مهم در اجرای آزمونهای سی تی اسکن از شکم و لگن:

• هدف از مصرف مواد حاجب خوراکی:
۱) نمایان‌سازی لومن روده
۲) اتساع لوله گوارشی
• برای تمایز یک لوپ پر از مایع از یک توده یا تجمع ابنورمال مایع، مایعات به حجم حداقل ۶۰۰ml لازم است، شکایت بیمار از حجم زیاد عامل محدودکننده است.
• حداقل دو ساعت قبل از اسکن بیمار از خوردن غذای سفت خودداری کند و به جای آن خوراکی مایع و صاف مصرف نماید (خوراکی سفت با توده های بافت نرم در معده اشتباه می شود).

• کنتراستهای خوراکی مثبت معمولاً یا سولفات باریم ۱-۲ درصد است یا کنتراستهای یددار ۲-۳ درصد می‌باشد (مثلاً با انحلال یک ویال ۲۰ مل در یک لیتر آب معدنی). در مواردی مانند رده‎بندی سرطان کولون (Colon Cancer Staging)، شک به سوراخ جدار کولون، فیستول و نشت از محل آناستوموز تنقیه مواد کنتراست مثبت ضروری است. در مواردی همچون بررسی Retroperitoneal Lymph nodes، سوراخ در جدار روده یا فیستول، شک به نشت پس از جراحی (آناستوموز) و بررسی توده‌های اینترالومینال مانند پولیپها و تومورها کنتراستهای یددار خوراکی ارجحیت دارند.
• آب یا مواد حاجب با HU پایین (مثلاً پلی اتیلن گلیکول، سوربیتول یا مانیتول رقیق شده) به نمایش مخاط روده کمک می‌کند. بنابراین برای بررسی بیماریهای التهابی روده (IBD: Infalamatory Bowel Disease) نظیر Crohn’s Disease و Ulcerative Colitis مناسبترند. برخی منابع این مواد را کنتراستهای خنثی در سی تی اسکن می نامند اما بعضی دیگر آنها را جزء کنتراستهای منفی قلمداد می کنند. ما نیز در این جا آنها را خنثی می نامیم. البته برای بیماری کرون برخی منابع معتقدند با کنتراستهای خوراکی مثبت بهتر تشخیص داده می شود.
• مواد منفی مانند هوا یا دی اکسید کربن برای CT Colonography مفیدند.
• آب و مواد کم دانسیته برای CT Angiography بسیار ارزشمندند.
• مواد خنثی و منفی سنگهای صفراوی یا ادراری را ماسک نمی‌کنند.
• در مواردی که کنتراست تزریقی یددار ممنوع است کنتراست خوراکی مثبت موثر است.
• یک تامپون واردشده به واژن می تواند کانال را با دانسیته هوا نمایان سازد.
• ضایعات جزئی کبد با پنجره کبد نمایش یابد:(WW=150 ; WL=70)
• برای تمایز مرز پانکراس از دئودونوم مقداری مواد کنتراست خوراکی اضافه می شود و بیمار در حالی که روی پهلوی راست خوابیده اسکن می شود.

• در موارد شک به انسداد کانال گوارشی نیازی به مصرف کنتراست خوراکی نیست، زیرا ترشحات دیواره روده به داخل لومن آن را متسع می کند. از طرفی عدم جریان محتویات روده به بخشهای دیستال موجب برگشت آنها و استفراغ خواهد شد. تزریق ماده کنتراست یددار به تشخیص علت انسداد کمک می کند. برخی از موارد انسداد به خاطر ایسکمی سگمنتی از روده است که ممکن است به گانگرین، پارگی جدار و افزایش احتمال مرگ بیانجامد. نقص در خونرسانی ممکن است بخاطر چسبندگی، فتق داخلی و والوولوس لوپی از روده باشد. کنتراست یددار تزریق شده به همراه جریان خون به دیواره روده رسیده و آن را تقویت (Enhanced) می کند و هر بخش که با اختلال خونرسانی (پرفیوژن) مواجه شود تقویت نمی گردد یا افزایش ضخامت جدار را نشان میدهد.

تصویر A بدون کنتراست تزریقی گرفته شده، نشان می دهد که انسداد وجود دارد اما تصویر B باتزریق گرفته شده، نشان می دهد که علاوه بر انسداد بخشی از جدار روده مرده است.

• توقف تنفس حین اسکن: باید بیمار را آموزش داد و پس از تمرین از وی تست تنفس گرفت تا مطمئن شد که در حین اسکن می تواند از دم یا بازدم خودداری کند. برخی منابع ترجیح می دهند بیمار پس از یک دم معمولی فرایند تنفس را متوقف نماید. در بیمارانی که قادرند دم عمیق نگهدارند محدوده اسکن را می توان کوچکتر کرد و دز تشعشعی را کاهش داد.

• در سی‌تی شکم و لگن بررسی سوابق بیمار از روی گزارش سونوگرافی، اندوسکوپی، نتایج پاتولوژی و گزارش عمل جراحی قبلی، نیز گفتگو با بیمار و همراهان وی بسیار اساسی است. زیرا قبل از شروع آزمون، هدف از اسکن شکم و لگن باید معلوم باشد. گاهی برای بررسی کبد و سیستم صفراوی است، گاهی بررسی مجاری ادراری، ضایعات پانکراس، انسدادهای روده‌ای یا توده‌های آنها، دستگاه تناسلی به خصوص در خانمها (توده‌های رحمی و تخمدانی)، تعقیب بیماری و سیر درمانی (Follow up)، التهاب زایده آپاندیس، بیماری کرون و دردهای ناشناخته شکمی و ..

توصیه می کنیم برای درک فرایند اسکن با تزریق از شکم و لگن مطلب <تزریق ماده کنتراست در سی تی اسکن> را مطالعه کنید.

پوزیشن بیمار:

در اکثر آزمونهای سی تی شکم و لگن تاقباز است. ممکن است Head-first باشد یا Feet-first. اما در اتاقهایی که به سیستم ویدیویی مجهز نیست برای ارزیابی و پایش حال بیمار به خصوص در آزمونهای باتزریق کنتراست مدیا بهتر است پا به گانتری بخوابد.