نکات اساسی
- سی‌تی متد انتخابی بررسی پانکراس است.
- موقعیت آن: از مهره T12 در بالا تا L2 در پایین
- برشهای نازک و تزریق ماده حاجب درون‌سیاهرگی (IV) امکان رؤیت Pancreatic duct را افزایش می‌دهد.
- در بیمار مبتلا به جاندیس اسکن بدون تزریق می‌تواند سنگهای مجرای صفراوی مشترک (CBD) را نمایش دهد. بنابراین در بیماران با سابقه جاندیس یک بار اسکن بدون تزریق با دز کم اشعه (کاهش میلی آمپر) فراموش نگردد.
- آب یا مواد کنتراست خوراکی کم‌دانسیته (با تضعیف اندک) ارجح است، زیرا سنگهای کوچک ممکن است در زیر کنتراستهای پردانسیته گم یا محو شود. لازم است قبل از اسکن باتزریق معده و دئودونوم را با این نوع کنتراستهای خوراکی (خنثی) پر نمود تا آشکارسازی ابنورمالیتههای پانکراس و رویت سنگهای CBD آسانتر گردد.
- اسکن باتزریق ماده کنتراست می‌تواند در سه فاز مجزا انجام شود:
- فاز شریانی (آرتریال) که حدودأ ۲۰ ثانیه پس از شروع تزریق کنتراست است و عمدتاً شریانها را تصویر میکند.
- فاز شریانی تأخیری که حدوداً ۳۵-۴۰ ثانیه پس از شروع تزریق است و پارانشیم پانکراس را تقویت مینماید. در عین حال هنوز نمایش خوبی از شریانها را دارد.
- فاز پورتوونوس که با تأخیر تقریبی ۶۵-۷۰ ثانیه است و بیشترین کنتراست در ورید باب و پارانشیم کبد دیده میشود.
در موارد رفع شک به “بیماریهای التهابی منتشره” مانند پانکراتیت حاد یا مزمن، “تروما” و “بررسی تغییرات پس از جراحی” اسکن بدون کنتراست و سپس اسکن فاز پورتوونوس لازم است. در بررسی “تومورهای پانکراس” اسکن در فاز آرتریال تأخیری و فاز پورتوونوس اما در بررسی “تومورهای سلول جزیره ای (Islet cell tumors)” اسکن در فاز آرتریال و فاز پورتوونوس لازم است.
- ادنوکارسینوم پانکراتیک در فاز آرتریال تأخیری (فاز پانکراتیک) نسبت به پارانشیم پانکراس هایپودنس است. تومورهای نورواندوکرین پررگ (هایپرواسولار) هستند و نسبت به پارانشیم پانکراس هایپردنس می شوند.
- زمانبندی دقیق هر یک از این تأخیرهای فوق به بیمار وابسته است و بهتر است از سیستم ردیاب بولوس استفاده نمود. با استفاده از سیستم مذکور میتوان ROI را در مقطع آئورت شکمی پروکسیمال نسبت به پانکراس قرار داد و HU را روی ۱۲۰ یا ۱۳۰ تنظیم نمود. اسکن فاز پانکراتیک را میتوان با تعیین ۱۵ ثانیه تأخیر پس از آستانه (Post-threshold Delay) انجام داد.
کاربردها:
- تومور
- پانکراتیت
- تغییرات پس از جراحی
- تروما
- التهاب و آبسه رتروپریتونیوم
- هماتوم رتروپریتونیوم
برای توضیحات بیشتر به مقاله “نقش سی تی در بررسی بیماریهای پانکراس و رتروپریتونیوم” مراجعه کنید.
کنتراست خوراکی:
- پانکراتیت و ضایعات رتروپریتونیوم (مانند آبسه، تجمعات مایع و Pseudocyst): 1200 مل کنتراست خوراکی مثبت مانند کنتراست یددار رقیق شده باعث تصویر شدن بهتر این ضایعات خواهد شد.
- تومور پانکراس: ۸۰۰ مل کنتراست خوراکی خنثی مانند آب ۱۵-۲۰ دقیقه قبل از آزمون و ۳۰۰-۵۰۰ مل دیگر وقتی بیمار روی تخت اسکن رفت. آنگاه به مدت ۵ دقیقه روی دست راست بخوابد تا لوپ دئودونوم کاملاً پر شود. کنتراست کم‌دانسیته خوراکی باعث تصویر شدن رگها و تومورها در فاز آرتریال و نیز کلسیفیکاسیونها خواهدشد.
- اگر از داروی اسپاسمولیتیک مانند N-butyscopalamine i.v (20-40 میلیگرم هیوسین بوتیل-بروماید یا بوسکوپان) یا ۱ mg glucagon i.v. استفاده شود بهتر است.
نکات مهم در پارامترهای اسکن
بیمار در وضعیت تاقباز اسکن گردد. برای تمام کاربردهای گفته شده فاز پورتوونوس گرفته شود. همانگونه که در بالا اشاره شد برای پانکراتیت، تروما، بررسی تغییرات پس از جراحی، هماتوم، یورینوم، کیست، لنفوسل و تومورهای رتروپریتوئن اسکن بدون کنتراست نیز لازم است. برای بررسی هماتوم و تومورهای سلول جزیره ای (Islet cell tumor) فاز آرتریال زودهنگام (بررسی شریانهای خونرسان) علاوه بر فاز پورتوونوس لازم است. فاز آرتریال تأخیری (فاز پانکراتیک) تنها برای تومورهای پانکراس ضروری است. اسکن در فازهای آرتریال (زودهنگام یا تأخیری) فقط از شکم فوقانی باشد. در صورت شک به آسیب مجاری ادراری و کلیه ها اسکن تأخیری ۵-۱۰ دقیقه لازم است.
اسکن فاز آرتریال تأخیری یا پانکراتیک باید با کوچکترین کلیماسیون و پیچ زیر ۱ انجام شود مثلا در اسکنر ۱۶-اسلایس کلیماسیون ۰٫۶۲۵ یا ۰٫۷۵ میلیمتر باشد تا بتوان تصاویری با ضخامت کمتر از یک م.م. بازسازی نمود. سایر اسکنها را با کلیماسیون بالای ۱ میلیمتر انجام دهید.